کلیات
کتاب ریاضی‌دانان نامی توسط اریک تمپل بل در سال ۱۹۳۶ با عنوان اصلی Men of mathematics در آمریکا منتشر شده و حسن صفاری این کتاب را از روی ترجمۀ فرانسوی آن به فارسی برگردانده است. اصل کتاب، زندگی ۲۹ ریاضی‌دان را به نگارش درآورده که مترجم به تشخیص خود، زندگی ۴ ریاضی‌دان دیگر را در قسمت مجزایی به کتاب افزوده است.
این کتاب زمانی نوشته شده است که دیوید هیلبرت هنوز زنده بوده و مکتب ریاضی بورباکی در فرانسه در حال تکامل بوده است؛ بنابراین به قول مترجم، طبیعی است که نام ریاض‌دانان مهمی از مکتب ریاضی فرانسه و آلمان در اصل کتاب نیامده باشد. در مجموع، انتظار زیادی از کتابی که در سال ۱۹۳۶ در آمریکا و در سال ۱۳۴۷ در ایران منتشر شده است نداشته باشید.
- اطلاعات بیشتر در ویکی‌پدیا (دربارۀ اریک تمپل بل ، دربارۀ کتاب)
نثر مترجم به روانی نثری که ما امروز به عنوان نثر فارسی معیار در کتاب‌های خود استفاده می‌کنیم نیست و دارای اصطلاحات و عبارات عربی بیشتری است. صفحه‌آرایی و حروف‌چینی کتاب به شکل کاملاً دستی صورت گرفته و در نتیجه، فاصلۀ حروف و کلمات به زیبایی و آراستگی آنچه امروزه در کتاب‌ها می‌بینیم نیست.
این کتاب توسط انتشارات امیرکبیر به بازار عرضه شده است و نسخه‌ای که من در دست دارم چاپ ششم این کتاب می‌باشد.
اگر به خواندن زندگی‌نامۀ ریاضی‌دانان بزرگ علاقه‌مند هستید، به همان دلایلی که پیشتر گفتم این کتاب نمی‌تواند انتخاب خوبی برای شما باشد. در عوض، توصیه می‌کنم کتاب تاریخ ریاضیات اثر دیوید اوز ترجمه محمد قاسم وحیدی اصل را که در دو جلد و توسط نشر دانشگاهی به بازار عرضه شده است را مدنظر داشته باشید. (جلد اول – جلد دوم)
فهرست مطالب کتاب ریاضی‌دانان نامی
لیست ریاضی‌دانانی که کتاب به زندگی آنها می‌پردازد مطابق زیر می‌باشد:
- زنون
- ادوکس
- ارشمیدوس
- دکارت
- فرما
- پاسکال
- نیوتون
- لایب نیتس
- خانواده برنولی
- اولر
- لاگرانژ
- لاپلاس
- مونز
- فوریه
- پونسله
- گاوس
- کوشی
- لوباچفسکی
- آبل
- ژاکوبی
- هامیلتون
- گالوا
- کایلی
- سیلوستر
- وایراشتراس
- سونیا کوالووسکی
- بول
- هرمیت
- کرونکر
- ریمان
- کومر
- دده کیند
- پوانکاره
- کانتور
و چهار ریاضی‌دانی که مترجم زندگی‌نامۀ آنها را به کتاب افزوده است:
- سوفوس لی
- دیوید هیلبرت
- امی نوتر
- رامانو جان
مترجم از افتخارات خود در ترجمۀ «کتاب ریاضی‌دانان نامی» این را برمی‌شمرد که تلاش کرده و سرانجام توانسته است عکس‌های ریاضی‌دانان نام‌برده شده در این کتاب را یافته و به متن ترجمه بیفزاید. همچنین وی تصریح می‌کند که مترجم فرانسوی کتاب هر چند که به زبان انگلیسی و فرانسه تسلط بسیار خوبی داشته است و متن را به خوبی به زبان فرانسه برگردانده است، اما به دلیل اینکه سررشته‌ای در دانش ریاضی نداشته است در بعضی موارد اصطلاحات ریاضی را به درستی ترجمه نکرده است. مثالی که حسن صفاری ذکر می‌کند ترجمۀ ترکیب Set Theory است که باید به Théorie des ensembles ترجمه می‌شده ولی مترجم فرانسوی این ترکیب را همه جا به Théorie des groupes ترجمه کرده است که باعث شده است مفاهیم بخش آخر کتاب به طور کامل تغییر کند!
هدف از نوشتن این پست چه بود؟
معرفی این کتاب در این پست، ۳ هدف زیر را دنبال می‌کند:
- یک تقدیر و تشکر و به نوعی ادای دین به شخصیت عزیز حسن صفاری که برای ریاضیات و آموزش در ایران زحمات زیادی کشیده‌اند.
- همچنین ثبت در تاریخ که چنین کتابی در ایران چاپ و منتشر شده است.
- و در کنار این ۲ هدف، تذکر این نکته که این کتاب دیگر کارایی سابق را ندارد و بهتر است منابع جدیدتری جایگزین آن شوند.
ابتدا اینکه، باید از مرحوم حسن صفاری که ریاضی‌دانان نامی را ترجمه کرده و در آن روزهای قحطی منابع آن را به جامعۀ علمی و دانشگاهی ایران تقدیم کرده است تشکر ویژه داشت. ایشان همچنین منابع دیگری هم تألیف و ترجمه کرده بوده‌اند که در آن زمان مورد توجه دانش‌دوستان ایرانی قرارگرفته بوده است. روحشان شاد و یادشان همواره گرامی.
اما بعد از آن، ذکر این نکته هم لازم است که در حالی که سالانه میلیون‌ها کتاب در سراسر جهان منتشر می‌شوند، اصرار جامعۀ ادبی و علمی ایران بر انتشار چندین بارۀ کتاب‌هایی که راحت ۸۰ سال از عمر آنها می‌گذرد چیست؟ انتشاراتی‌ها، کتاب‌های از رده خارج را بارها و بارها به بازار عرضه می‌کنند و دانشجویان و علاقمندان را سرگرم متونی می‌کنند که هم از لحاظ نثر و هم از لحاظ محتوا کارآمدی آنچنانی برای نسل امروز ندارند.
من خیلی جدی معتقدم که خواندن کتاب‌هایی در زمینۀ تاریخ ریاضیات و همچنین تاریخ دیگر شاخه‌های دانش بشری، برای نوجوانان و جوانان بسیار مفید است. هم از این جهت که به شخصیت آنها شکل می‌دهد و به آنها رؤیاهای جدیدی می‌دهد تا برای آینده خود برنامه‌ریزی کنند، هم از این جهت که به آنها درک بهتری از تحصیل می‌دهد و بنابراین خواهند دانست که خواندن این دروس چه ارزشی دارد و قرار است چه مسیری را طی کنند.
دیگر اینکه، خواندن این دست کتاب‌ها به آنها درک بهتری از ارزش علم و فرهنگ خواهد داد. طوری که اگر فردای روزی به هر شغلی مشغول شدند، اما همچنان درک خوبی از ساختارهای فرهنگی و علمی یک جامعه داشته باشند و این را به خوبی بدانند که علم و فرهنگ چقدر به پیشروی دیگر اهداف یک جامعه کمک می‌کند.
برآورده شدن این هدف نیازمند این است که کتاب‌هایی با استانداردهای روز تالیف و ترجمه شود و با کیفیتی قابل قبول دنیای امروز به بازار عرضه شوند. این کتاب هرچه بوده داستانی برای گذشته است. خواندن کتابی مانند ریاضی‌دانان نامی در حوصلۀ هیچ جوانی نمی‌گنجد و من آن را به هیچ وجه توصیه نمی‌کنم.
دیدگاهتان را بنویسید